De winter is misschien wel het beste seizoen voor de fotograaf. Vanwege de kans op sneeuw natuurlijk. Maar ook als er geen sneeuwvlokje valt. Want één ding heeft de winter namelijk altijd in overvloed: mooi licht. Hoe speel je daarmee? In Nederland hebben we weleens de neiging om te klagen over het weer. Het is te warm of te koud. Regen, wind en sneeuw; we kunnen ons er allemaal over opwinden. Maar saai is het in ieder geval nooit. En dat komt natuurlijk ook door de veranderende seizoenen, die allemaal een eigen sfeer en weerbeeld met zich meebrengen. En nu staat de winter voor de deur. Voor een landschapsfotograaf misschien wel het mooiste seizoen met het beste licht. Waarom zijn landschapsfotografen zo gek op de winter en hoe haal je het maximale uit de winter. Laten we er eens verder induiken.
Een witte winter
Allereerst wil ik even iets uit de weg helpen. Ieder seizoen heeft natuurlijk zijn charme. Dat is het mooie van de seizoenen. En ieder seizoen kan geweldige landschapsfoto’s opleveren. Een voorkeur is dan ook een puur persoonlijke kwestie. Daarnaast is de winter voor veel landschapsfotografen natuurlijk speciaal vanwege de kans op winterse omstandigheden. Zodra er sneeuw en ijs voorspeld wordt, spitsen alle landschapsfotografen de oren. En terecht. Een wit landschap komt niet vaak voor in Nederland en als het dan eens gebeurt, wil je erbij zijn. Het kan immers jaren duren voordat je een volgende kans krijgt om een Hollands sneeuwlandschap vast te leggen. Maar de winter gaat niet alleen om sneeuw en ijs. En een winter zonder sneeuw en ijs, betekent lang niet altijd een ‘slechte winter’. Eén ding heeft de winter namelijk altijd in overvloed: mooi licht. Maar ook mooi licht is iets subjectiefs. Dat kan voor iedereen weer anders zijn. Toch kun je stellen dat mooi licht wel degelijk iets universeels heeft. Het is immers niet voor niets dat de meeste landschapsfoto’s gedurende de uren rond zonsopkomst en zonsondergang gemaakt worden. Dat heeft alles te maken met de kwaliteit van het licht. De reden is simpel. Stof en waterdeeltjes in de atmosfeer weerspiegelen, verspreiden en verstrooien het licht. Als de zon in de zomer midden op de dag op zijn hoogste punt staat, vindt er weinig verstrooiing plaats. Aan het begin en aan het einde van de dag, wanneer het licht een lange afstand door de atmosfeer af moet leggen, vindt er veel verstrooiing plaats. Korte, blauwe golflengten van het licht worden meer verstrooid dan lange, rode golflengten en dus wordt het licht warmer. Warmer licht wordt over het algemeen als mooier ervaren. En in welk seizoen staat de zon het laagst en moet het licht dus de langste afstand door de atmosfeer afleggen? Juist, de winter. En het feit dat je de wekker niet meer zo vroeg hoeft te zetten is voor veel landschapsfotografen natuurlijk een prettig bijkomend voordeel.
Een goede start
Voordat we dieper ingaan op hoe je het maximale uit de winter haalt, nog even een paar algemene tips. Tips die natuurlijk voor alle seizoenen en alle omstandigheden gelden. Het belangrijkste is natuurlijk dat je op pad gaat met een idee. Weten wat voor soort landschapsfoto je wilt maken en hoe die er ruwweg uitziet is cruciaal voor iedere landschapsfotograaf. Je idee bepaalt het moment waarop je eropuit gaat, je keuze voor de locatie, je materiaal en je techniek. Op de bonnefooi gaan, zonder dat je weet wat je wilt, in de hoop dat je tegen een mooie foto aanloopt, verlaagt je kans op succes aanzienlijk. Ja, verrassingen zijn altijd leuk, maar een goede foto wordt op die manier een kwestie van geluk. Een geluk hebben in de landschapsfotografie is leuk, maar je wilt er niet 100% afhankelijk van zijn.
Materiaal
Ook over het juiste materiaal is al veel gezegd en geschreven. Dat behoeft verder weinig toelichting. Een goed, stabiel statief, grijsverloop-, grijs- en polarisatiefilters zijn standaarduitrusting. Ook is het goed om wat extra batterijen mee te nemen en die, als het kan op je lichaam te dragen. Bij koud weer lopen batterijen sneller leeg, zeker als je veel van je live view gebruikmaakt voor het scherpstellen. Als laatste is het goed om het nog even over de juiste kleding te hebben. Het is een open deur en toch gaat het hier juist vaak mis. Kleed je altijd warmer dan je denkt nodig te hebben. Gebruik verschillende dunne lagen in plaats van één dikke laag kleding en zorg dat je buitenlaag (schoenen, broek en jas) altijd wind- en waterdicht is. Landschapsfotografie is geen actieve bezigheid waarbij je veel beweegt. Het is een kwestie van de juiste compositie kiezen en dan wachten op het mooiste moment. Bij lage temperaturen en een behoorlijke wind, kan dat al snel erg onaangenaam worden als je niet juist gekleed bent. Zorg dus voor goede kleding.
Filters
Bij het maken van winterlandschappen kun je uitstekend gebruik maken van verschillende filters die we in de landschapsfotografie gebruiken: grijsfilters, grijsverloopfilters en polarisatiefilters. Het werken met deze filters is niet zo veel anders dan wanneer je landschapsfoto’s schiet onder normale omstandigheden. Toch zijn er een paar aspecten, vooral bij grijsverloopfilters, die anders zijn. Beeld je eens de volgende situatie in. Het landschap is bedekt onder een dik pak sneeuw en daarboven hangt een grijs, aaneengesloten wolkendek. De donkere lucht en een lichte voorgrond zullen dus qua belichting uitgebalanceerd moeten worden met een grijsverloopfilter. Maar nu zul je niet de lichte lucht moeten tegenhouden, maar de lichte voorgrond. Je gebruikt je grijsverloopfilter dus omgekeerd. Vaak is een 1- of 2-stops grijsverloopfilter voldoende. Pas bij normaal gebruik van grijsverloopfilters bij sneeuwlandschappen wel op. Door de lichte voorgrond krijg je snel een te donkere, onnatuurlijke lucht. Vaak kom ik tot de conclusie dat ik ze helemaal niet nodig heb bij het maken van sneeuwlandschappen, zelfs niet bij zonsopkomsten of -ondergangen.
Het weer
Een goede voorbereiding betekent natuurlijk ook dat je je verdiept in het weer. Kennis van het weer betekent kennis van licht. Een het licht bepaalt uiteindelijk je succes. Je hoeft niet gelijk een meteoroloog te zijn, maar enige basiskennis helpt je wel degelijk om op het juiste moment op de juiste plek te zijn. Gelukkig beschikken we tegenwoordig over tal van hulpmiddelen. Apps waar je de tijden van zonsopkomst en zonsondergang kunt naslaan. Websites waar je gedetailleerde weersvoorspellingen en radarbeelden van bewolking kunt volgen. Allemaal handige hulpmiddelen.
Net zoals ieder jaargetijde, heeft ook de winter zijn specifieke, voorspelbare weerspartonen. Waait de wind in de winter uit het noorden? Dan is de kans op mooie luchten met sneeuwbuien, afgewisseld met diepblauwe luchten vaak groot. De noordenwind voert immers koude arctische lucht van zee aan. Koude, knisperend heldere omstandigheden met vaak prachtige lichtomstandigheden. Oostenwind betekent vaak een hogedrukgebied en schrale omstandigheden. De wind voert stoffige lucht van boven land aan waar weinig vocht in zit. Vaak gaat dat gepaard met een onbewolkte lucht en flets zonnetje. Omstandigheden die je vast wel herkent. De situaties zoals hierboven beschreven zijn natuurlijk wel heel algemeen. Allerlei kleine verschillen kunnen voor grote veranderingen zorgen. Door je wat te verdiepen in het weer en er steeds meer kennis van op te doen, zul je zien dat je meer en meer een rode draad gaat herkennen.
Locatiekeuze
Om optimaal van de mooie winterse omstandigheden gebruik te maken, is het kiezen van de juiste locatie essentieel. In eerste instantie is die natuurlijk afhankelijk van een goede compositie. Kun je op de door jou uitgekozen locatie tot een uitgebalanceerde compositie komen? Heb je een samenhangende vlakverdeling? Kun je diepte creëren of van gelaagdheid gebruik maken? Allemaal zaken die je van tevoren natuurlijk kunt bepalen. Door je locatie al eerder bezocht te hebben, heb je waarschijnlijk deze vragen al kunnen beantwoorden. Belangrijk is om je te realiseren dat een goede compositie meer is dan een lijnenspel en de regel van derden. Je hebt ontzettend veel vormen van composities die je in tal van situaties kunt gebruiken. Verdiep je in de compositieleer. Het zorgt er niet alleen voor dat je landschapsfoto sterker wordt, het helpt je bij het vinden van een goede locatie. Met een diepgaande kennis van compositieleer wordt het gemakkelijker een goede landschapsfoto in het landschap te herkennen. Bovendien hoeft het landschap zelf niet mooi te zijn. Licht maakt een landschap mooi. Focus je in eerste instantie dus op een goede compositie in plaats van op een mooi landschap.
Dit is met name belangrijk als er sprake is van een sneeuwlandschappen. Omdat een wit landschap in Nederland redelijk zeldzaam is, gaan we soms wat te enthousiast aan de slag. Hierdoor vergeten we vaak dat een goede landschapsfoto meer is dan een mooie sfeer. Blijf dus goed nadenken, ook bij een winters landschap en kies je locaties zorgvuldig uit.
Realiseer je dat er ontzettend veel verschillende composities bestaan. Bijvoorbeeld een centrum gerichte compositie, een overall compositie, een symmetrische compositie en een asymmetrische compositie om er maar een paar te noemen. Zorg dat je ze kent. De regels rond compositie zijn er niet voor niets zijn. Ze helpen jou om tot een goede foto te komen. Gebruik ze dus ook. Het is het fundament van een goede landschapsfoto. Een foto met een mooie sfeer maar zonder goede compositie is een halffabricaat. Combineer ze met elkaar en je tilt je foto naar en heel ander niveau. Uiteindelijk zijn de meeste soorten composities gebaseerd op ons gevoel voor verhoudingen en balans. Houd daar rekening mee.
Spelen met licht
Het mooie van de winter is en blijft natuurlijk het fantastische licht. De laagstaande zon zorgt vaak voor een kwalitatief zeer mooi licht. En omdat de zon gedurende de gehele dag lager staat dan in andere seizoenen, kun je er bovendien vaak de gehele dag gebruik van maken. Dit in tegenstelling tot bijvoorbeeld de zomer wanneer het mooie licht zich vaak beperkt tot de uren rond zonsopkomst en –ondergang.
Tegenlicht
Spelen met licht kun je op ontzettend veel manieren doen. Ook hier is het idee waarmee je oorspronkelijk op pad gegaan bent natuurlijk bepalend. Als je je locatie van tevoren al hebt gezien, weet je vaak al wat je met het licht wilt doen. Het ligt voor de hand dat als je een zonsondergang wilt fotograferen, je een locatie kiest waarbij je compositie zich enigszins naar het westen richt. Maar er zijn natuurlijk veel meer mogelijkheden. Iets waar je in de winter uitstekend gebruik van kan maken is tegenlicht. Omdat de zon in de winter aanzienlijk lager staat en minder kracht heeft, heb je minder last van negatieve effecten als overbelichting. Wees dus niet bang om je lens ook eens recht tegen de zon in te richten. Dat kan tot prachtige resultaten leiden. Mocht je toch te veel last hebben van overbelichting, dan kun je ook creatief spelen met tegenlicht. Door bijvoorbeeld een onderwerp als een boomstam de zon half te laten blokkeren, creëer je prachtige lichtsituaties. Je kunt hier allerlei objecten voor gebruiken, van gebouwen, een hek in het landschap tot de meeste kleine onderwerpen, zoals een ijsschots. Als je werkt met tegenlicht moet je natuurlijk wel je belichting goed in de gaten te houden. Je laat immers erg veel licht je lens binnenkomen en de kans op te veel overbelichting is dan groot. Maak je aan de andere kant ook niet al teveel zorgen hierover. Technisch moet de foto natuurlijk zo goed mogelijk zijn, maar als dat betekent dat je foto ‘zielloos’ wordt, schiet je er weinig mee op. Benader je foto nooit vanuit technisch perspectief! De enige goede belichting is de belichting die leidt tot de foto die jij in gedachten hebt.
Strijklicht
Een andere manier om met licht te spelen, is werken met strijklicht. Dat is licht dat zijwaarts onder een zeer kleine hoek op het landschap valt. Hierdoor wordt de ‘structuur’ van het landschap extra benadrukt en ontstaan lange schaduwen. Uiteraard heb je daar een laagstaande zon voor nodig. Door het spel met licht en schaduw dat ontstaat, krijgt je landschapsfoto vaak een extra dimensie. Strijklicht is voor veel landschapsfotografen een van de mooiste vormen van licht. Oninteressante vlakken in je foto gaan ineens ‘meedoen’. Ook kun je strijklicht uitstekend gebruiken om je compositie te versterken. Door de lange schaduwen ontstaat er vaak een lijnenspel waarmee je diepte kunt creëren en de kijker naar een bepaald punt in je foto kunt leiden.
‘Meelicht’
Meelicht is een begrip dat we in de fotografie niet vaak horen. Feitelijk is het niet meer dan de zon in je rug hebben. En daar maken we niet vaak gebruik van. Het betekent immers dat het hele landschap egaal belicht wordt en we het spel met licht en schaduw missen. Toch kan meelicht net zo goed interessante resultaten geven. Door de zon in je rug te plaatsen bij een laagstaande zon, krijg je vaak lange schaduwen, die je foto ‘inlopen’ en voor diepte zorgen. Een probleem: je fotografeert je eigen schaduw ook mee. Dit kun je voorkomen door jezelf zo te positioneren dat je eigen schaduw binnen een reeds bestaande schaduw valt, bijvoorbeeld van een boom of een gebouw. Hoewel meelicht niet de gemakkelijkste vorm van licht is om mee te spelen, kan het zeker tot mooie en originele resultaten leiden.
Spelen met je techniek
Natuurlijk betekent spelen met licht ook spelen met je techniek. Maar met je techniek kun je nog een stap verder gaan. Door goed gebruik te maken van onder- of overbelichting kun je de sfeer in je foto nog verder versterken en het licht naar je hand zetten. Door onder te belichten vergroot je bijvoorbeeld het verschil tussen licht en donker. Hierdoor wordt het contrast groter en kun je wolkenpartijen een donkere, dreigende sfeer meegeven. Maar je kunt ook de ‘expose to the right’ techniek (licht belichten) gebruiken. Hierdoor maak je juist contrasten kleiner, leg je meer kleurinformatie vast en krijgt je foto een lichtere, pastelachtige sfeer. Beide technieken zijn uitstekend te gebruiken, afhankelijk van de omstandigheden. De keuze die ik maak, hangt vaak af van de hoeveelheid contrast die al in het landschap aanwezig is. Is er een groot verschil tussen licht en donker (bijvoorbeeld bij strijklicht) en wil ik die verder versterken, dan zal ik eerder wat onderbelichten. Is er weinig contrast aanwezig en wil ik een foto met heldere, kleuren maken? Dan zal ik eerder kiezen voor ‘expose to the right’. Een pasklare oplossing is er niet. Elke situatie vergt weer een andere benadering en techniek. Wees dus bereid om fouten te maken, experimenteer en pas op dat je niet in een vast patroon valt. De enige manier om je te ontwikkelen als fotograaf is door nieuwe dingen te proberen.
De warmte van winterlicht
Er zijn nog talloze tips te geven over hoe je het meeste kunt halen uit het typische winterlicht. Ik zou je ze graag geven. Maar laat je er vooral door inspireren. Voor mij is het licht in de winter het hoogtepunt van het jaar en vaak ook de meest productieve periode. Een tijd waarin het landschap tot rust komt en het licht schilderachtig mooi is. Kijk wat het doet met de kleuren in het landschap, hoe het schaduwen werpt en kleine accenten ineens de hoofdrol laat spelen. Voor mij is het een periode van buiten zijn, de koude lucht in je longen voelen, de vorst over het landschap zien vallen en vooral genieten. Laat de winter maar komen.
Bron: Zoom.nl
